Επόμενη Συνάντηση / Next meeting

Παρασκευή 27 Ιανουαρίου 2012, 6:30μμ,

Αίθουσα Συνεδρίων, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη (Πρώτος Όροφος)

Sakir Dincsahin

Jews in Turkey during the Second World War, 1939–1945

In modern times, the period from the eruption of the Second World War until the establishment of the state of Israel is the most vexing period in the history of the Jewish people. Life for unwelcome minorities became increasingly Hobbesian as fascist states chased the vision of expansionist ideologies. During the Second World War, various other governments carried out controversial policies against the Jews. This included Turkey, a country with a documented history of tolerance towards Jews. I will focus here on four such policies undertaken by the Turkish government, namely the migration of Jewish refugees to and through Turkey to Palestine, the conscription of minorities, the wealth tax and the policy of language reform in Turkey.

Προσεχείς συναντήσεις / Upcoming meetings

-

-

-

-


Η ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα του VHA στο ΑΠΘ

To USC Shoah Foundation Institute's Visual History Archive στο ΑΠΘ και στο ΕΚΠΑ

Σε συνεργασία με το Freie Universität Berlin, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών έχουν πλέον πρόσβαση στο USC Shoah Foundation Institute's Visual History Archive.


Η Ομάδα Μελέτης της Ιστορίας των Εβραίων της Ελλάδας συνεργάστηκε με το ΑΠΘ και το Γενικό Προξενείο της Γερμανίας στη Θεσσαλονίκη για την πρόσκτηση του VHA από το ΑΠΘ. Η πρόσβαση γίνεται από τρία τερματικά σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στο Επιστημονικό Αναγνωστήριο στο νέο κτίριο της Κεντρικής Βιβλιοθήκης. Για περισσότερες πληροφορίες:


http://www.lib.auth.gr/index.php/el/usc-shoah-foundation-institutes-visual-history-archive


Χάρη σε σύμβαση συνεργασίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) με το Freie Universität Berlin (η οποία ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2010 στο πλαίσιο ερευνητικού ταξιδιού του Χάγκεν Φλάισερ με ομάδα φοιτητών και υποψηφίων διδακτόρων στο Βερολίνο) το ΕΚΠΑ παρέχει πρόσβαση στο VHA από τον Οκτώβριο του 2011 από πέντε τερματικά στο Εργαστήριο Πληροφορικής του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας. Για περισσότερες πληροφορίες:


http://www.arch.uoa.gr/anakoinoseis-drasthriothtes-kai-prokhry3eis/drasthriothtes/drasthriothtes-tomea-istorias/proboli-drasthriothtas-tomea-istorias/usc-shoah-foundation-institutes-visual-history-archive-ekpa.html




Alberto Nar Scholarship / Υποτροφία Αλμπέρτο Ναρ

Η υποτροφία Αλμπέρτο Ναρ για το έτος 2009 απονέμεται από κοινού στις ιστορικούς:

Δρ. Μαρία Καβάλα

Προσέγγιση στο μέγεθος της κινητής και ακίνητης περιουσίας των Εβραίων της Θεσσαλονίκης μέσα από την οικονομική απογραφή της 1ης Μαρτίου 1943. Συσχετισμοί με στοιχεία αγοραπωλησιών και μεταβιβάσεων κατά το 1943


Rena N. Lauer (PhD candidate, Harvard University)

Vitality on the margins. A notarial case-study of the Jews of Crete, 1300-1500



Ομάδα για τη Μελέτη της Ιστορίας των Εβραίων της Ελλάδας

Τμήμα Πολιτικών Επιστημών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Διήμερη Συνάντηση

Η οικονομία της Κατοχής και η τύχη των εβραϊκών περιουσιών

Παρασκευή 22 Μαΐου 2009

18:30 Καλωσόρισμα


Η οικονομική «Τελική Λύση» στον πόλεμο και την ειρήνη

18:45 - 19:15 Στράτος Δορδανάς
«Δακτυλίδια διάφορα χρυσά τεμάχια ενενήκοντα»: Η «οικονομική πολιτική» των ‘άλλων’ Ελλήνων και οι εβραϊκές περιουσίες

19:15 - 20:00 Γαβριέλλα Ετμεκτσόγλου
Η οικονομική «Τελική Λύση»: Σκέψεις για τις μεταπολεμικές αποζημιώσεις


20:00 - 21:00: Συζήτηση




Σάββατο 23 Μαΐου 2009

Όψεις της οικονομίας της Κατοχής

10:00 - 10:30 Βασίλης Μανουσάκης
Το Γερμανικό ναυτικό στην Ελλάδα: οικονομικοί παράμετροι

10:30 - 11:00 Νίκος Τζαφλέρης
Η πολεμική βιομηχανία του Άξονα στην Ελλάδα 1941 - 1944. Η περίπτωση της σιδηροβιομηχανίας

11:00 - 11:45: Συζήτηση

11:45 - 12:15: Διάλεμμα


Οι τύχες των εβραϊκών περιουσιών

11:45 - 12:15 Βασίλης Ριτζαλέος
Η λεηλασία της εβραϊκής περιουσίας στη βουλγαρική ζώνη κατοχής, 1941-1944

12:15 - 12:45 Μαρία Καβάλα
Στοιχεία για την κινητή περιουσία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και την τύχη της αμέσως μετά τον διωγμό τους το 1943

12:45 - 13:30: Συζήτηση

13:30 - 14:15: Διάλεμμα


14:15 - 14:45 Λέλα Σαλέμ
Η ακίνητη περιουσία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής μέσα από τα αρχεία του Υποθηκοφυλακείου Θεσσαλονίκης

14:45 - 15:15 Γιώργος Μαργαρίτης
Το πρόβλημα της «αποθησαύρισης»

15:15 - 16:00 Συζήτηση

16:00 - 17:00 Στρογγυλό τραπέζι
Οικονομία της Κατοχής και εβραϊκές περιουσίες. Οικοδομώντας κοινά ερμηνευτικά πλαίσια

Συζητούν οι:
Αντώνης Μόλχο, Ρίκα Μπενβενίστε, Γιώργος Αντωνίου, Γαβριέλλα Ετμεκτσόγλου, Γιώργος Μαργαρίτης, Τζέκυ Μπενμαγιόρ




Group for the Study of the History of the Jews of Greece
Department of Political Sciences, Aristotle University of Thessaloniki



The economy of Occupation
and the fate of the Jewish properties



Friday 22 May, 18:30-21:00 & Saturday 23 May, 10:00-17:00

University of Macedonia, Thessaloniki, DEOPS Seminar Room, 3rd floor




Friday 22 may 2009

18:30 Welcoming


The economic “Final Solution”: war and peace

18:45 - 19:15 Stratos Dordanas
“Various golden rings, ninety items”: The “financial policies” of the “other” Greeks and the Jewish properties

19:15 - 20:00 Gabriella Etmektsoglou
The economic “Final Solution”: Thoughts on post-war compensations

20:00 - 21:00: Discussion

Saturday 23 May 2009

Aspects of the economy of Occupation

10:00 - 10:30 Vasilis Manousakis
The German navy in Greece: economic parameters

10:30 - 11:00 Nikos Tzafleris
The Axis war industry in Greece, 1941 - 1944. The case of the steel industry

11:00 - 11:45: Discussion

11:45 - 12:15: Pause

The fates of the Jewish properties

11:45 - 12:15 Vassilis Ritzaleos
The plundering of the Jewish properties in the Bulgarian zone of occupation, 1941-1944

12:15 - 12:45 Maria Kavala
Some facts on the mobile assets of the Jews of Thessaloniki and their fate after their deportation in 1943

12:45 - 13:30: Discussion

13:30 - 14:15: Pause


14:15 - 14:45 Lela Salem
The real estate property of the Jews of Thessaloniki during the period of the German occupation through the archives of the Thessaloniki Land Registry

14:45 - 15:15 Yorgos Margaritis
The problem of “hoarding”

15:15 - 16:00 Discussion

16:00 - 17:00 Panel discussion
The economy of Occupation and the Jewish properties. Building common frames of interpretation

Discussants:
Anthony Molho, Rika Benveniste, Yorgos Antoniou, Gabriella Etmektsoglou, Yorgos Margaritis, Jecky Benmayor
Περιλήψεις ομιλιών


Στράτος Ν. Δορδανάς

«Δακτυλίδια διάφορα χρυσά τεμάχια ενενήκοντα»: Η «οικονομική πολιτική» των ‘άλλων’ Ελλήνων και οι εβραϊκές περιουσίες

Παρά το γεγονός πως έχουν παρέλθει εξήντα έξι χρόνια από την μοιραία εκείνη χρονιά του 1943 για την Θεσσαλονίκη, ελάχιστα είναι γνωστά για τα βασικά «οικονομικά μεγέθη» και τις παραμέτρους «οικονομικής πολιτικής» των ενόπλων και αόπλων, οπαδών και συνοδοιπόρων, πρακτόρων και τυχοδιωκτών, διερμηνέων και πολιτικών υπαλλήλων, οι οποίοι, έχοντας συμπληρώσει εγκαίρως τα στοιχεία τους στην αίτηση, περίμεναν υπομονετικά την σειρά τους για την παράδοση-παραλαβή ενός εβραϊκού καταστήματος. Η παρούσα εισήγηση στόχο έχει να «διαβάσει» πίσω από τους αριθμούς και τα απογραφικά πρωτόκολλα, τα γερμανικά σημειώματα και τις «παραδόσεις των κλειδιών», προσπαθώντας να στηρίξει και να περιγράψει τα οικονομικά αξιώματα που διέκριναν τον κόσμο της συνεργασίας στον αντίποδα αυτού της εξαθλίωσης και της λιμοκτονίας, πολύ δε περισσότερο του απολεσθέντος κόσμου στα στρατόπεδα εξόντωσης.


Γαβριέλλα Ετμεκτσόγλου

Η οικονομική «Τελική Λύση»: Σκέψεις για τις μεταπολεμικές αποζημιώσεις

Στην παρουσίαση αυτή θα εξετάσω κάποιες από τις παραμένουσες συνέπειες της διαρπαγής των εβραϊκών περιουσιών κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Έως σήμερα λιγότερο από το 20% των εβραϊκών περιουσιών που κατασχέθηκαν ή κλάπηκαν από τους Ναζί και τους συνεργάτες τους έχουν επιστραφεί στους δικαιούχους τους. Οι χώρες που βρέθηκαν υπό γερμανική κατοχή καθώς και ουδέτερες χώρες, έσπευσαν να θεσπίσουν νομικά μέσα για την επανόρθωση των περουσιών αυτών ήδη από τον Ιανουάριο του 1944. Ωστόσο, ακόμη και στα μέσα της δεκαετίας του 1990 νέες και εντονότερες προσπάθειες επιστροφής των περιουσιών αυτών συναντούσαν σοβαρά εμπόδια τα οποία ακόμη δεν έχουν αναλυθεί επαρκώς.
Αρχικά, θα εξετάσω το πώς, με την πάροδο του χρόνου, μεταβλήθηκε ο τρόπος της αντιμετώπισης από την ιστορία της διαρπαγής των εβραϊκών περιουσιακών στοιχείων κατά τη διάρκεια του ναζιστικού καθεστώτος. Θα αναφέρω επίσης πώς η ιστορική έρευνα προσέφερε στοιχεία στην τρίτη μεταπολεμική γενιά της Ευρώπης για το ρόλο που διαδραμάτισαν τόσο τα κατεχόμενα όσο και τα ουδέτερα κράτη, καθώς και οι πολίτες τους, στη διαδικασία διαρπαγής των εβραϊκών περιουσιών. Κατόπιν θα εντοπίσω τους λόγους για τους οποίους το ζήτημα της επιστροφής των περιουσιών έλαβε νέα μορφή από το 1989 και εξής και θα εξετάσω τις διαφορετικές διαδικασίες που ακολουθήθηκαν στη Δυτική και την Ανατολική Ευρώπη. Τι ρόλο έπαιξαν οι εβραϊκές κοινότητες και οργανισμοί, οι κυβερνήσεις, οι εθνικές οικονομίες, οι πολίτες, οι ιστορικοί και άλλοι στις προσπάθειες ‘επανόρθωσης’ του κακού που είχε γίνει; Ποια είναι η σχέση μεταξύ αποζημιώσεων και της αναγνώρισης της ιστορικής και ηθικής ενοχής; Τέλος, θα προσπαθήσω να ερμηνεύσω το γεγονός ότι, αν και το Ολοκαύτωμα αποτελεί πλέον αναπόσπαστο τμήμα της συνείδησης των ευρωπαίων, πολλά θύματα και οι κληρονόμοι τους δεν έχουν κατορθώσει να ανακτήσουν τις περιουσίες τους με αποτέλεσμα να τους στερείται, κατά κάποιο τρόπο, πρόσβαση στην ίδια τους την ιστορία. Καταλήγοντας, θα αναφέρω κάποιες ιδιομορφίες της ελληνικής πραγματικότητας, ιδιαίτερα την αντοχή του μύθου της άμεσης επιστροφής των εβραϊκών περιουσιών στους δικαιούχους τους.


Βασίλης Μανουσάκης

Το Γερμανικό ναυτικό στην Ελλάδα: οικονομικοί παράμετροι

Η παρούσα ανακοίνωση εξετάζει τις οικονομικές παραμέτρους της παρουσίας του Γερμανικού ναυτικού στην κατεχόμενη Ελλάδα, με έμφαση στην περιοχή την Αττικής. Παρουσιάζονται διάφορες Γερμανικές προμήθειες στην Ελλάδα, που αποτελούν ένα τμήμα των εξόδων κατοχής, καθώς και ο μηχανισμός με τον οποίο αυτές εκτελούνται. Λόγος γίνεται επίσης για τις προσπάθειες ανέλκυσης των σκαφών που βρέθηκαν βυθισμένα στα Ελληνικά λιμάνια το 1941 και την εμπλοκή ελληνικών εταιριών στην επιχείρηση αυτή. Το κύριο όμως σημείο εστίασης της ανακοίνωσης είναι η μάλλον άγνωστη στους περισσότερους περίπτωση της ναυπήγησης σκαφών κατασκευασμένων από τσιμέντο στο Πέραμα και (δευτερευόντως) στην περιοχή της Βάρης-Βάρκιζας. Στην κατασκευή των σκαφών αυτών είχε ανάμειξη αρκετά μεγάλος αριθμός ελληνικών εταιριών διαφόρων κλάδων (αν και το κυριότερο έργο ανέλαβαν εργολαβικές εταιρίες, αρκετές των οποίων είχαν σημαντική παρουσία στην Ελληνική οικονομία πριν τον πόλεμο). Τα ποσά που δαπανήθηκαν για το σκοπό αυτό ήταν αρκετά σημαντικά μέχρι και την τελευταία περίοδο της κατοχής, τόσο σε απόλυτους αριθμούς, όσο και ως τμήμα των εξόδων κατοχής που η Γερμανία επέβαλε στην κατεχόμενη Ελλάδα.


Νίκος Τζαφλέρης

Η πολεμική βιομηχανία του Άξονα στην Ελλάδα 1941 - 1944. Η περίπτωση της σιδηροβιομηχανίας

Στην ανακοίνωση αυτή θα επιχειρήσω μέσα από το παράδειγμα ορισμένων σιδηροβιομηχανικών επιχειρήσεων του κέντρου, αλλά και της περιφέρειας, να διερευνήσω το ρόλο και τη σημασία της ελληνικής βιομηχανικής παραγωγής για την τροφοδοσία και συντήρηση της πολεμικής μηχανής του Άξονα. Στην ανακοίνωση θα διερευνηθούν ζητήματα οικονομικής συνεργασίας των επιχειρηματιών με τους οικονομικούς – επιχειρηματικούς κύκλους των δυνάμεων του Άξονα και με τις στρατιωτικές οικονομικές υπηρεσίες Ιταλών και Γερμανών. Πιο συγκεκριμένα θα επικεντρωθώ στην διερεύνηση των τρόπων οικονομικής διείσδυσης και συνεργασίας του Άξονα με τις επιχειρήσεις, των πρακτικών και στρατηγικών που ανέπτυξαν οι δυο πλευρές για να διατηρήσουν μια εκατέρωθεν ισορροπία προμηθειών πρώτων και καύσιμων υλών από τη μια και εκτέλεσης παραγγελιών από την άλλη μέσα σε μια πληθωριστική και ανισόρροπη οικονομία και τέλος των οφελών που ανέμεναν και που τελικά αποκόμισαν η κάθε πλευρά για λογαριασμό της από αυτή τη συνεργασία. Επιπλέον με ενδιαφέρει η διαχείρηση των χρηματικών κεφαλαίων, που δίνονται στις δυνάμεις Κατοχής ως «έξοδα κατοχής» από τις Κατοχικές Κυβερνήσεις και με ποιο τρόπο αυτά διοχετεύονται στις επιχειρήσεις που συνεργάζονται με τον Άξονα. Θα διερευνηθούν επίσης ζητήματα τεχνολογίας (των μεταφορών, της ενέργειας, της τεχνογνωσίας, της προσαρμογής κλπ.) που άπτονται των δυνατοτήτων και των περιορισμών της ελληνικής σιδηροβιομηχανίας, όπως αυτές διαμορφώθηκαν από τους συσχετισμούς και τις επιλογές της οικονομικής και βιομηχανικής πολιτικής στην Ευρώπη και την Ελλάδα του μεσοπολέμου και με τη σειρά τους επηρέασαν σε καίριο βαθμό την προμήθεια του Άξονα με βιομηχανικά αγαθά στη διάρκεια του Β΄ ΠΠ. Σε αυτό το τελευταίο επίπεδο διερευνώνται τόσο οι ειδικές ανάγκες σε βιομηχανικά προϊόντα των στρατιωτικών δυνάμεων της κατοχής όσο και οι γενικότερες ανάγκες της οικονομίας της ναζιστικής Νέας Ευρώπης (π.χ. πρώτες ύλες).


Βασίλης Ριτζαλέος

Η λεηλασία της εβραϊκής περιουσίας στη βουλγαρική ζώνη κατοχής, 1941-1944

Η εισήγηση έχει σκοπό να φωτίσει την επίσημη βουλγαρική πολιτική για τις εβραϊκές περιουσίες στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη και να παρουσιάσει τον μηχανισμό που συγκροτήθηκε για να φέρει σε πέρας τη λεηλασία των περιουσιών αυτών, να δείξει ακόμη τον τρόπο με τον οποίο εργάστηκαν οι Βουλγαρικές Αρχές και υπηρεσίες και να αποκαλύψει, τέλος, τα μέρη που επωφελήθηκαν από τη λεηλασία των εβραϊκών περιουσιών.


Μαρία Καβάλα

Στοιχεία για την κινητή περιουσία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και την τύχη της αμέσως μετά το διωγμό τους το 1943

Η ιδιαιτερότητα της Θεσσαλονίκης συγκριτικά με τις άλλες πόλεις του ελληνικού κράτους ως προς το ζήτημα των Εβραίων, ήταν ότι σε αυτήν έμενε η πολυπληθέστερη εβραϊκή κοινότητα και, όπως αποδεικνύεται, με τα μεγαλύτερα σε ύψος περιουσιακά στοιχεία, που μεταβιβάσθηκαν από τους Γερμανούς στο ελληνικό κράτος. Η αξία αυτών των περιουσιακών στοιχείων δεν έχει ακόμη πλήρως διαπιστωθεί. Στη παρούσα ανακοίνωση θα αναδειχτούν στοιχεία που προέκυψαν από έρευνα που έγινε σε αντιπροσωπευτικό δείγμα των δηλώσεων των περιουσιών των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, της 1ης Μαρτίου 1943, λίγο πριν οδηγηθούν στα στρατόπεδα.
Τα δεδομένα που εντοπίζουμε, αποδεικνύουν πολύ παραστατικά ότι οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης ήταν στην πλειοψηφία τους ένας φτωχός ή μέτριας οικονομικής κατάστασης πληθυσμός. Αντιθέτως το εύρωστο οικονομικά κομμάτι του εβραϊκού πληθυσμού ήταν μικρό αλλά ιδιαίτερα ισχυρό, ενώ διαφαίνονται και οι μεγάλες αποστάσεις στην κοινωνική διαστρωμάτωσή του.
Η «αξιοποίηση» όλης αυτής της περιουσίας πήρε διάφορες μορφές. Πέρα από τις λεηλασίες των αρχών Κατοχής, των συνεργατών τους αλλά και των συμπολιτών, το κομβικό σημείο της «αξιοποίησής» της υπήρξε η επίσημη ρύθμιση τόσο για τις πρώην εβραϊκές ιδιοκτησίες, που δεν θα μας απασχολήσουν εδώ, όσο και για την κινητή περιουσία με τη συνεργασία γερμανικών και ελληνικών αρχών. Πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι το κομμάτι εκείνο των περιουσιών που αφορούσε στα χρυσά κοσμήματα και νομίσματα, χρησιμοποιήθηκε για να ανακοπεί ο καλπάζων πληθωρισμός στη χώρα και να στηριχθεί η δραχμή, καθώς οι δυνάμεις κατοχής πληρώνονταν στο εκάστοτε εθνικό νόμισμα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι από το φθινόπωρο του 1942 μέχρι το καλοκαίρι του 1943 ο χρυσός των Εβραίων ρευστοποιήθηκε κυρίως στο χρηματιστήριο της Αθήνας και λιγότερο της Θεσσαλονίκης και της Πάτρας και τα χρήματα καταχωρήθηκαν στο ταμείο κάλυψης του κόστους κατοχής. Στην παρούσα ανακοίνωση γίνεται μια πρώτη προσέγγιση του ύψους των εβραϊκών περιουσιών και του χρυσού που πιθανότατα κατατέθηκε στο χρηματιστήριο της Αθήνας. Οι αριθμοί ακόμη και αν δεν αφορούν το σύνολο της περιουσίας είναι ιδιαίτερα ενδεικτικοί για τα μεγέθη των ποσών που φαίνεται να στήριξαν τότε την ελληνική οικονομία.


Λέλα Σαλέμ

Η ακίνητη περιουσία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής μέσα από τα αρχεία του Υποθηκοφυλακείου Θεσσαλονίκης

Εννέα Απριλίου 1941 τα στρατεύματα του Γ΄Ράιχ εισέρχονται στην Θεσσαλονίκη. Δέκα εννέα μήνες μετά, την 11η Νοεμβρίου 1942, επιτάσσονται από τους Γερμανούς οι πρώτες εβραϊκές περιουσίες. Επτά Μαρτίου 1943 με την υπ’ αριθμ 5/2839 διαταγή του Στρατιωτικού Διοικητή Θεσσαλονίκης – Αιγαίου Μαξ Μέρτεν, ο Γενικός Διοικητής Μακεδονίας διορίζει εντολοδόχους για την διαχείριση των εβραϊκών περιουσιών (Ν.Δ. 205/1-6-43 «περί διαχειρίσεως των εγκαταλειφθησών και κατασχεθησών εβραϊκών περιουσιών υπό των Αρχών Κατοχής» με αναδρομική ισχύ από 7/3/1943). Από 15/3/1943 μέχρι 10/8/1943 εκτοπίστηκαν από την Θεσσαλονίκη 46.091 Εβραίοι και στάλθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα. Επιτάχθηκαν 11.000 διαμερίσματα και 2.300 καταστήματα που ανήκαν σε εβραϊκές οικογένειες. Η αξία της ακίνητης περιουσίας των Εβραίων της Θεσσαλονίκης ήταν 68.000.000 χρυσά φράγκα. Οι Εβραίοι κατείχαν περίπου το ¼ της ακίνητης περιουσίας της πόλης.
Το χρονικό διάστημα από 6/4/1941 έως 10/8/1943 μεταγράφηκαν στο Υποθηκοφυλάκειο Θεσσαλονίκης περίπου 10.000 συμβόλαια και τίτλοι. Πόσα από τα συμβόλαια αυτά αφορούν εβραϊκά ακίνητα; Ποια η αξία των εβραϊκών ακινήτων στο σύνολο των συναλλαγών; Υπάρχει διαφορά στο τίμημα των συμβολαίων σε σχέση με την εκτίμηση της οικονομικής εφορίας; Πότε και αν ο εβραϊκός πληθυσμός της πόλης κατάλαβε τι επρόκειτο να συμβεί, και αν τα διάφορα αντιεβραϊκά μέτρα τους οδήγησε να πάρουν βιαστικές αποφάσεις για την μεταβίβαση περιουσιών.
Με την διαταγή υπ αριθμ 5/98-98 της 15-6-1943 που υπέγραψε ο Μέρτεν το Τρίτο ράιχ μεταβίβασε στο Ελληνικό Κράτος το σύνολο της Εβραϊκής Περιουσίας και διόρισε μεσεγγυούχο την Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος στη Θεσσαλονίκη.
Ο αναγκαστικός νόμος 846 / 22.1.1946 «περί καταργήσεως του δικαιώματος κληρονομίας του Κράτους επί των εγκαταληφθεισών εβραϊκών περιουσιών» στο άρθρο 1 ορίζει ότι : «Επί κληρονομιών Ισραηλιτών Ελλήνων υπηκόων απωλεσθέντων κατά την διάρκεια του πολέμου συνεπεία των φυλετικών διωγμών εκ μέρους του εχθρού εφ όσον ούτοι δεν κατέλειπον εκ διαθήκης κληρονόμους ή συγγενείς εξ αδιαθέτου κληρονόμους, δεν εφαρμόζεται το άρθρο 12 του Νόμου 2310/1920 «περί της εξ αδιαθέτου κληρονομικής διαδοχής» αι δε σχολάζουσαι κληρονομίαι περιέρχονται εις ιδρυθησόμενον δια Β.Δ/τος Νομικόν Πρόσωπον, όπερ θα έχη ως σκοπόν την περίθαλψιν και αποκατάστασιν των Ισραηλιτών της Ελλάδος».
Με το ΒΔ της 29/3/1949 (ΦΕΚ Α΄ 79 8/4/1949) ιδρύεται ο Οργανισμός Περιθάλψεως και Αποκαταστάσεως Ισραηλιτών Ελλάδος (ΟΠΑΙΕ) που ανέλαβε την εγκαταλειφθείσα εβραϊκή περιουσία.
Τι ποσοστό από το σύνολο των εβραϊκών ακινήτων παρέμεινε στους αρχικούς δικαιούχους ή τους κληρονόμους τους;


Γιώργος Μαργαρίτης

Το πρόβλημα της «αποθησαύρισης»

Οι περιστρεφόμενες γύρω από το καθεστώς στρατιωτικής κατοχής της Ελλάδας οικονομικές δραστηριότητες ήσαν εξαιρετικά έντονες και ιδιαίτερα προσοδοφόρες για τους μετέχοντες σε αυτές. Οι στρατιωτικές και ναυτικές κατασκευές, η προσαρμογή των υποδομών και η τεχνική υποστήριξη των στρατευμάτων κατοχής, ο μηχανισμός εφοδιασμού των τελευταίων και η εκμετάλλευση μεταλλευτικών ή αγροτικών πρώτων υλών για λογαριασμό της οικονομίας το Άξονα αποτέλεσαν αξιόλογες πηγές εισοδημάτων για παλαιούς ή νεοεμφανισθέντες επιχειρηματικούς κύκλους στη χώρα. Η σε μεγάλη κλίμακα «μαύρη αγορά», προορισμένη εν μέρει να καλύψει τις καταναλωτικές ανάγκες των ίδιων αυτών κοινωνικών ομάδων σε πλήρη διαδικασία πλουτισμού και η διαχείρηση σημαντικού ποσοστού της ανθρωπιστικής βοήθειας του Ερυθρού Σταυρού αποτελούσαν επίσης συμπληρωματικές πηγές σημαντικών εισοδημάτων.
Στις ειδικές συνθήκες της κατοχής η μετατροπή αυτών των εισοδημάτων σε περιουσιακά στοιχεία, η «αποθησαύρισή» τους αν προτιμάτε, αποτέλεσε ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα. Η αδυναμία τοποθέτησής τους σε «κλασσικές» επενδυτικές φόρμες και η διαρκής απειλή από την υποτίμηση της δραχμής κατέστησαν το πρόβλημα της «αποθησαύρισης» κεντρικό πρόβλημα αυτού του τρόπου πλουτισμού. Η λύση του μάλιστα δεν μπορούσε να είναι μόνο οικονομική: το πολιτικό μέλλον της χώρας και οι κοινωνικές ισορροπίες που θα διαμορφώνονταν αποτελούσε καίριο διακύβευμα για την επιτυχία του εγχειρήματος.
Η πολιτική σημασία της μετατροπής των εισοδημάτων σε περιουσιακά στοιχεία δεν ξέφυγε από την προσοχή των ιθυνόντων του Άξονα οι οποίοι για να διατηρήσουν τον επωφελή για την πολεμική τους προσπάθεια «οικονομικό δωσιλογισμό» τον «χρηματοδότησαν» με ενέσεις πολυτίμων μετάλλων. Η βίαιη αρπαγή των εβραϊκών περιουσιών μπορεί να ερμηνευθεί και μέσα σε αυτό το πλαίσιο.
Ο προσδιορισμός των μεγεθών και των συνθηκών κάτω από τις οποίες εξελίσσεται αυτό που ορίζουμε ως «πρόβλημα αποθησαύρισης» αποτελεί, νομίζουμε, προϋπόθεση για την κατανόηση των κοινωνικών και πολιτικών διεργασιών της κατοχικής περιόδου.



The Group's meetings



Μay 2005
Rika Benveniste (historian), Αnthony Molho (historian)
A seminar for the Jews of Greece

June 2005
Vasilis Ritzaleos (historian)
The Jewish Communities of Eastern Greek Macedonia, 1850-1945

Οctober 2005
Yorgos Margaritis (historian)
Unwanted compatriots. On the destruction of the minorities of Greece

Marc Baer (historian)
Cosmopolitanism and the Experience of the Donme Religious Group in Ottoman Salonica and Turkish Istanbul

December 2005
Rena Μolho (historian), Paris Papamichos-Chronakis (historian), Stratos Dordanas (historian)
Mark Mazower, Salonica. City of Ghosts: critical appraisals

February 2006
Νikos Zaikos (jurist)
Genocide, international criminal justice and the collective memory of the international community

Jacob Schiby (historian, translator)
Aspects of the Jewish communities in the early Ottoman Empire

Μarch 2006
Demosthenes Dodos (political scientist)
Salonica in the first half of the twentieth century: a tolerant city?

Αpril 2006
The Jews of Corfu in the nineteenth century
Sakis Gekas (historian): The Jews in the Mediterranean port-cities. The case of mid-nineteenth-century Corfu
Εftihia Liata (historian): The 1891 Corfu blood liber. Social dimensions and political exploitation

Μay 2006
Devin Naar (historian)
A Twentieth Century Diaspora: Jewish emigration from Salonica, 1908-1936

Οctober 2006
Uri Kupferschmidt (historian)
Who needed European department stores in the Middle East? The case of Orosdi-Back

Νοvember 2006
Rena Molho (historian)
An autobiographical source on the educational, professional and social change in fin-de-siecle Salonica: the Memoires of Dr. Yoel

December 2006
Polymeris Voglis (historian), Stratos Dordanas (historian), Yorgos Antoniou (historian)
Two recent contributions on the historiography of the genocide of the Jews of Salonica: a critical approach

Μarch 2007
Frangiski Abatzopoulou (literary critic)
The blood libel in the Greek literature of late nineteenth century. The case of Maria Mihanidou

Julia Phillips Cohen (historian)
Late Ottoman Sephardi Patriotism and the Challenges of maintaining a Loyal Public Image

Αpril 2007
Minna Rozen (historian)
Before the Flood. Rich and Poor in Jewish Salonica, 1923-1941

Μay 2007
Luisa Passerini (historian)
Europe and Love in the 1930s and 1940s. A couple of European Jews in the Continent and in Exile

Νοvember 2007
Philip Carabott (historian) "Greeks are..., can become..., are not...": the politics of exclusion in the Greek state, early nineteenth-early twentieth centuries

December 2007
Vilma Hastaoglou (urban historian), Rena Molho (historian)
"La mort d'une ville". The Great Fire of Salonica 90 years after. A historiographical reappraisal

February 2008
The Jews of Salonica in the longue duree, 16th-20th centuries. Meeting of Greek and Israeli historians.
Minna Rozen, Rena Molho, Eyal Ginio, Gila Hadar, Vassilis Ritzaleos, Shai Srugo, Paris Papamichos-Chronakis

March 2008
Georg and Wilma Iggers (historians)
Exile, comebacks, and historical writing. Two lives in uncertain times. facing the challenges of the 20th century as scholars and citizens

April 2008
Lambros Flitouris (historian)
Francophonie and antisemitism in interwar Salonica. The case of the Lycee Francais

May 2008
Katerina Roussou, Kosmas Tseligaridis (on behalf of the Jewish Museum of Thessaloniki)
The electronic database on Jewish entrepreneurship in Salonica during the first half of the twentieth century

Omer Bartov, Henry Rousso, Florent Brayard
New perspectives on the Holocaust

November 2008
Esther Solomon
The Holocaust in the Museum. Representations of a 'difficult' memory

December 2008
Yaakov Schiby
From the whirlwind of the war to the whirlwind of the liberation. Migration of Jewish children and youngsters from Greece to Palestine (1945-1946)

January 2009
Rika Benveniste
The 'discovery' of the Jews of Greece. Historiography, reflexivity and criticism

February 2009
Giorgos Plakotos
The Holy Inquisition and the Jews in early modern Venice

Wednesday, February 14, 2007

Καλωσόρισμα από τη Ρίκα Μπενβενίστε

Κυρίες και κύριοι, φίλες και φίλοι,

Εκ μέρους της οργανωτικής επιτροπής σας καλωσορίζω στο Σαββατοκύριακο προβολών και συζητήσεων.

Λέγομαι Ρίκα Μπενβενίστε και είμαι ένα από τα μέλη της ομάδας που εδώ και πάνω από ενάμιση χρόνο συναντιόμαστε τακτικά και συζητούμε γύρω από έρευνες και βιβλία που αφορούν στην ιστορία των εβραίων της Ελλάδας. Μπορώ να πω ότι είμαστε μια ομάδα αρκετά ετερογενής, επαγγελματικά και ηλικιακά λόγου χάρη, προερχόμαστε από διαφορετικά πεδία αν και στην πλειονότητά μας ιστορικοί, και βέβαια έχουμε απόψεις συχνά αρκετά διαφορετικές. Μας συνδέουν ωστόσο δύο τουλάχιστον πράγματα: Πρώτα απ’ όλα, το κοινό ενδιαφέρον για την ιστορία και τον πολιτισμό των εβραίων στην Ελλάδα, θα προσέθετα μάλιστα την ιστορία των εβραίων ως κομμάτι αναπόσπαστο της εβραϊκής, της ελληνικής, αλλά και της ευρύτερης μεσογειακής, βαλκανικής ή ευρωπαϊκής ιστορίας. Το δεύτερο που μας συνδέει είναι η επιθυμία να πετύχουμε στις συναντήσεις μας μια σταθερότητα που δεν υπακούει αναγκαστικά σε συγκυρίες και επετείους και να διασφαλίσουμε στις συζητήσεις μας ακαδημαϊκούς κανόνες, με πνεύμα περισσότερο κριτικό και λιγότερο πανηγυρικό ή νοσταλγικό. Η προσπάθεια αυτή έπρεπε κάπου να φιλοξενηθεί. Ιδανικός τόπος για αυτές τις συναντήσεις δεν μπορούσε παρά να είναι το πανεπιστήμιο, επιτρέψτε μου να προσθέσω το δημόσιο πανεπιστήμιο, και εξαρχής συνάδελφοι της Θεσσαλονίκης μας προσέφεραν φιλοξενία σε μια αίθουσα με ένα μεγάλο τραπέζι γύρω από το οποίο συζητάμε μια Παρασκευή τον μήνα. Για μια ακόμη φορά θέλουμε λοιπόν να ευχαριστήσουμε εκείνους τους συναδέλφους από το τμήμα βαλκανικών σπουδών του ΠΑΜΑΚ που μας προσφέρουν φιλοξενία. Όταν τώρα χρειάστηκε να αναζητήσουμε στέγη κατάλληλη για «προβολές και συζητήσεις» και πάλι σταθήκαμε τυχεροί αφού το Μουσείο Βυζαντινού πολιτισμού μας άνοιξε τις πόρτες του παραχωρώντας μας τούτο το αμφιθέατρο. Ευχαριστούμε θερμά, και σας προτρέπω, αν δεν το έχετε ήδη κάνει, να επισκεφθείτε αυτό το μουσείο, που είναι τόσο σπουδαίο χάρη στις συλλογές, την οργάνωση και την αισθητική του.

Δυο λόγια για το διήμερό μας.
Όταν στην δεκαετία του 90 πυκνώνει το ενδιαφέρον για την ιστορική παρουσία των εβραίων γενικά, για τη Θεσσαλονίκη και για το Ολοκαύτωμα ειδικότερα, εκδηλώνεται παράλληλα και μια προσπάθεια ντοκουμενταρίστικης αφήγησης που συχνά εκκινεί από την τηλεόραση. Από την εποχή αυτή προέρχονται και τα ντοκιμαντέρ που θα συζητήσουμε αυτές τις δυο μέρες. Δεν προβάλλουμε όλες τις ταινίες που υπάρχουν κάτι τέτοιο θα απαιτούσε όπως φαντάζεστε περισσότερο χρόνο, προσπαθήσαμε όμως να συμπεριλάβουμε ταινίες που καλύπτουν μια θεματική βεντάλια – και μάλιστα δύο από αυτές δεν έχουν τύχει μεγάλης δημόσιας ή τηλεοπτικής προβολής.
Τα ντοκιμαντέρ ανήκουν λοιπόν σε τέσσερις θεματικές ενότητες που είναι ευδιάκριτες και στο Πρόγραμμα.
· Η απόπειρα να εξιστορηθεί η μακρόχρονη εβραϊκή παρουσία στη Θεσσαλονίκη
· Η νοσταλγική επιστροφή στο εβραϊκό παρελθόν της Θεσσαλονίκης
· Η αναπαράσταση του Ολοκαυτώματος
· Η ανθρωπολογική ματιά στο παρόν μέσα από ένα πολύ ξεχωριστό παράδειγμα της συναγωγής στα Χανιά.

Προσθέτω ότι θα άξιζε να αναζητήσει κανείς τα παλαιότερα φιλμ και ίσως η συνάντησή μας βοηθήσει να εντοπισθούν [μου είπαν ότι πριν από δεκαπέντε περίπου μέρες προβλήθηκε στο κανάλι της Βουλής ένα δεκάλεπτο φιλμ γυρισμένο στη δεκαετία του 1960(!) με μαρτυρίες επιζώντων των στρατοπέδων]. Αν λοιπόν συγκεντρώσουμε το corpus όλων των ντοκιμαντέρ θα μπορεί ίσως κανείς να αναδείξει και τις ενδεχόμενες μετατοπίσεις στους αφηγηματικούς τους τόπους και τρόπους. Ας μείνει αυτό ως μια σημείωση για μελλοντικά σχέδια.

Με πολύ απλά λόγια –και για να μην μακρηγορώ – τις δυο αυτές ημέρες θα θέλαμε να συζητήσουμε μαζί σας τους τρόπους με τους οποίους η κάμερα αφηγείται το εβραϊκό παρελθόν στην Ελλάδα και αναλύει το παρόν. Τις επιλογές του φακού για ό,τι λίγο ή πολύ «ξεχασμένο» φέρνει στην επιφάνεια. Τους κοινούς τόπους στους οποίους παραμένει δέσμια αλλά και εκείνους που καταρρίπτει. Τις ιδεολογικές θέσεις από τις οποίες εκπορεύεται, τα πολιτικά διακυβεύματα με τα οποία αναμετριέται, τα συναισθήματα που προκαλεί. Οι εκλεκτοί μας καλεσμένοι, τους οποίους ευχαριστούμε θερμά που δέχτηκαν να είναι σήμερα μαζί μας, με τα σχόλιά τους θα είναι οι οδηγοί μας στην ιστορία και στο παρόν. Εύχομαι οι συζητήσεις μας να είναι ζωηρές και γόνιμες.
Posted by at